Ruhiy dam olish: insonga nima uchun zarur va uni qanday tashkil qilish kerak?
Biz o‘zimizni ortiqcha zo‘riqtiramiz va miyaning tiklanishiga yo‘l qo‘ymaymiz. Bu kayfiyatning tushishi, xotira va mahsuldorlik pasayishiga olib keladi.
Nima uchun dam olish zarur?
Miyani ortiqcha ma’lumotga to‘ldiramiz
Miyamiz kun davomida kiruvchi ma’lumot va suhbatlarni soatlab qayta ishlaydi. Agar siz uning dam olishiga yo‘l qo‘ymasangiz, kayfiyatingiz, mahsuldorlik va sog‘lig‘ingiz yomonlashadi. Shu bois aqliy dam olish juda zarur. Diqqat jamlanmagan va tashqi dunyo bilan o‘zaro aloqada bo‘lmagan davrlarda o‘y-fikrlar tarqalib ketadi.
Ammo biz bunday dam olish uchun kamroq vaqt ajratamiz. Floridadagi Sirkad tibbiyot markazi direktori Metyu Edlund “Odamlar o‘zini mashinaga o‘xshatadi. Ular muntazam ravishda o‘zlarini ortiqcha zo‘riqtiradi va me’yordan ortiq ishlaydilar”, — deydi.
Uzoq ish vaqti yoki uy ishlari bilan o‘tkazilgan tig‘iz kundan keyin “zombi” holatiga tushib qolganingizni eslang. Bu paytda siz hatto o‘ylashga qiynalasiz, muhim narsalarni unutasiz, xatoga yo‘l qo‘yasiz va kutganingizdan kamroq ish qilasiz. Doimiy stressli hayot tarzi samaradorlik, ijodkorlik va baxtga ta’sir qiladi.
“Miya dam olishi kerak”, — deydi yetakchilik, ish va hayot muvozanati haqidagi kitob muallifi Styuart Fridman. “Aqliy faoliyatdagi tanaffusdan so‘ng, ijodiy fikrlash yaxshilanadi, qaror qabul qilishingiz osonroq bo‘ladi va o‘z faoliyatingizdan zavqlana boshlaysiz”.
Miyaning tiklanishiga yo'l qo'ymaymiz
Miya ikkita asosiy ish rejimiga ega. Birinchisi harakatga yo‘naltirilgan. Buning yordamida diqqatimizni vazifalarga qaratamiz, muammolarni hal qilamiz va kiruvchi ma’lumotlarni qayta ishlaymiz. Bu ishlayotganimizda, televizor ko‘rganimizda, Instagram sahifalarini ko‘zdan kechirganda yoki boshqa ma’lumotlar bilan o‘zaro aloqada bo‘lganimizda yuz beradi.
Bundan tashqari, miyada passiv ishlash (SPRRM) tizimi mavjud. Bu harakatsiz holatimizda, xayolga cho‘mganda yoki ichki olamimizga sho‘ng‘iganimizda yoqiladi. Agar kitob o‘qiyotgan bo‘lsangiz va birdan oxirgi ikki sahifani eslay olmayotganingizni sezsangiz, bu siznda SPRRM faollashgani va begona narsalar haqida o‘ylayotganingizni anglatadi. Siz bu holatda soatlab qolishingiz mumkin, masalan, o‘rmon bo‘ylab sayr qilganda aynan shu rejim faol ishlaydi.
SPRRM har kuni qo‘llanilishi kerak: u miyaning tiklanishiga yordam beradi. Neyropsixolog Meri Xelen Immordino-Yangning so‘zlariga ko‘ra, passiv ishlash rejimi tufayli biz ma’lumotlarni birlashtiramiz, o‘zimizni anglaymiz va hayotimizda nima sodir bo‘layotganini tushunamiz. Bu bevosita yaxshi sog‘liq va ijodkorlik bilan bog‘liq.
Tadqiqotchilarning fikricha, yozuvchi va fiziklar ishga bog‘liq bo‘lmagan faoliyat bilan shug‘ullanayotganda ijodiy g‘oyalarning kamida 30 foiziga ega bo‘ladilar. Bundan tashqari, SPRRM xotiralarni shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi. Bu holat uyquga ketishdan oldin faollashadi.
Ruhiy dam olish qanday tashkil qilinadi?
Kun davomida bir necha marta tanaffus qilinishi kerak. Styuart Fridman har 90 daqiqada yoki charchagan, diqqatni jamlay olmay, vazifalardan qolib keta boshlaganingizda dam olishni maslahat beradi. “Eng muhimi, dam olish mahsuldorligingizni pasaytiradigan hashamat deb o‘ylashni bas qiling”, — deydi Immordino-Yang. Aksincha teskarisi.
Aqliy mehnat talab qilmaydigan ishlarni bajaring
Idishlarni yuvish, bog‘dorchilik, sayr qilish, tozalash va boshqa shunga o‘xshash vazifalar SPRRMni faollashtirish uchun qulay vaqtdir.
Telefonni uzoqroqqa qo‘ying
Ko‘pchilik telefonni faqat zerikkanlikdan qo‘liga oladi, ammo bu odat dam olishga imkon bermaydi. Smartfoningizni uzoqroqqa qo‘yishga harakat qiling va u sizni chalg‘itmasin. Masalan, navbatda turganingizda yoki kimnidir kutayotganingizda. Buni qanday his qilayotganingizga e’tibor bering. Ehtimol, dastlab siz asabiylasharsiz, lekin tez orada atrofingizdagi dunyoga e’tibor berishni yoki fikrlarga cho‘mishni boshlaysiz.
Ijtimoiy tarmoqlar uchun kamroq vaqt sarflang
Ijtimoiy tarmoqlar ruhiy hordiq chiqarishga to‘sqinlik qiladi. Bundan tashqari, ular birovning hayoti haqida noto‘g‘ri tasavvur uyg’otadi, chunki biz faqat ideal rasmni ko‘ramiz. Bular qayg‘uli xabarlar bilan birga qo‘shilib stressni keltirib chiqaradi.
Bir necha kun davomida ijtimoiy tarmoqlarda qancha vaqt sarflayotganingizni va bu holatda o‘zingizni qanday his qilishingizni kuzatib boring. Ulardagi vaqtni, masalan, kuniga 45 daqiqaga cheklang. Yoki do‘stlaringiz ro‘yxatini faqat siz bilan birga vaqt o‘tkazishni yoqtiradiganlar bilan qisqartiring.
Tez-tez tabiat qo‘yniga chiqing
Parkda sayr qilish shaharda sayr qilishdan ko‘ra yaxshiroqdir. Shaharda doimo chalg‘ituvchi narsalar bilan o‘ralganmiz: svetoforlar, avtomobillar, odamlar. Bizni qushlar ovozi, barglarning shitirlashi va shu kabi boshqa tabiiy tovushlar tinchlantiradi. Bunday sharoitda dam olish va tarqoq fikrlaringizdan voz kechish osonroq.
Ayni daqiqalarga e’tiborli bo‘ling
Tanangizdagi turli xil mushaklarga e’tibor qaratishga harakat qiling. Har bir mushak uchun 10-15 soniya vaqt bering. Yoki har safar biror narsa ichganingizda, ta’mi va hissiyotiga diqqat qiling. Bunday harakatlar miya uchun kichik tanaffusdir.
O‘zingiz yoqtirgan narsani bajaring
SPRRMni faollashtirish ruhiy dam olishning yagona yo‘li emas. Bundan tashqari, diqqatni jamlashni talab qilsa ham o‘zingiz yoqtirgan narsalarni qilish foydalidir. Masalan, kitob o‘qish, tennis, cholg‘u asbobini chalish, konsertga borish ham ruhiy tiklanishingizga yordam beradi. Shunday ekan qanday mashg‘ulotlar sizga energiya berishi haqida o‘ylab ko‘ring va ularga vaqt ajratishni unutmang.
