Qanday qilib Butan Qirolligi kriptovalyutada millionlab dollarlarni yashirincha saqlagan?
Butan dunyodagi eng izolyatsiya qilingan mamlakatlardan biridir. Qirollik o‘zining ajoyib manzaralari, tog‘ cho‘qqilaridagi monastirlari va hayot sifatining yangi yaxlit o‘lchovi — iqtisodiy o‘sishdan ko‘ra xalq farovonligini qadrlaydigan Yalpi milliy baxt indeksini yaratishi bilan mashhur.
Mamlakat iqtisodiyoti asosan qishloq va o‘rmon xo‘jaligiga qurilgan bo‘lib, mobil aloqa atigi 20 yil oldin paydo bo‘lgan. Shuningdek, Butanda haligacha svetofor yo‘q.
Butanning bunday xususiyatlari haqida bilgan holda, bu joyni shiddatli kriptovalyuta bozori bilan bog‘lash qiyin. Shunga qaramay, o‘tgan yil davomida “dunyodagi eng baxtli mamlakat” yashirincha millionlab dollarlarni bitkoin, efirium va boshqa raqamli aktivlarga sarmoya kiritgan.
Bu jarayon qanday amalga oshirilayotgani haqida “Daryo” sharhida tanishing.
Hujjatlarga ko‘ra, Butanning 2,9 milliard dollarlik milliy investitsiya bo‘limi bankrot bo‘lgan BlockFi va Celsius kriptovalyuta birjalarining mijozi bo‘lgan. Bu esa hech qachon oshkor etilmagan.
Butanning milliy ramzi, mifologik momaqaldiroq ajdahosi nomi bilan atalgan Druk Holding & Investments (DHI) kompaniyasi mavjud. U o‘z aktivlari portfeliga ega — mahalliy pishloq zavodi, bir nechta gidroelektrostansiyalar va jami beshta samolyotga ega Royal Butan Airlines.
DHI 2007-yilda qirol Jigme Khesar Namgel Vangchukning qirollik ustavi ruxsati bilan tashkil etilgan. Uning maqsadi “aksiyadorlari — Butan xalqining uzoq muddatli manfaati” uchun mamlakat boyligini saqlab qolish edi.
Kompaniya ko‘proq davlat korxonasi kabi faoliyat olib borsa ham, o‘zini suveren jamg‘arma deb ataydi. Bugungi kunda u 21 ta mahalliy kompaniyani nazorat qiladi.
Biroq 2022-yildan beri DHI yashirin ravishda raqamli aktivlar portfelini yaratishni boshlagan. Bu tasodifan o‘tgan yili kriptovalyuta “infeksiyasi” paytida yuzaga kelgan. O‘sha davrda ko‘plab kompaniyalarni, jumladan FTX va yirik kriptovalyuta qarz beruvchi Voyager’ni bankrot qilgan.
DHI aktivlari Butanning so‘nggi modernizatsiya tashabbuslari, masalan, birinchi foydalanuvchi yetti yoshli valiahd shahzoda bo‘lgan yagona biometrik tizim bilan bog‘liqligi aniq emas.
Biroq bu sirning oshkor etilishi yopiq mamlakatning notinch kriptovalyuta bozori bilan aloqasi haqida ko‘plab savollar tug‘diradi.
Joriy yilning martida, FTXdan bir necha kun o‘tgach noyabr oyida bankrotlik to‘g‘risida ariza bergan BlockFi advokatlari Butan qirollik poytaxti Thimphu shahrida DHI ustidan shikoyat qildi. BlockFi fondni 30 million dollarlik kreditni to‘lamaganlikda ayblaydi.
Da’vo arizasida ta’kidlanishicha, 2022-yil fevral oyida DHI USDC stabilkoinida 30 million dollarlik kredit oldi, u 1:1 nisbatda AQSH dollariga bog‘langan.
Biroq BlockFi kreditor 1 888 bitkoin (qarz berilgan vaqtda 76,5 million dollar) garovini tugatgandan keyin ham fond 820 ming dollarlik kredit qoldig‘ini to‘lashni “rad etgan” deb da’vo qilmoqda.
Bizda holat yuzasidaz hech qanday qo‘shimcha yo‘q, chunki BlockFi bilan bog‘liq muammo allaqachon hal qilingan. Maxfiylik qoidalariga ko‘ra, biz boshqa izoh bera olmaymiz, — dedi DHI bosh direktori Ujval Dip Dahal.
DHI nima uchun 30 million dollarga muhtojligi, fond qarzni to‘laganmi yoki kriptoaktivlar qanday sotib olingani noma’lumligicha qolmoqda.
Forbesga ko‘ra, BlockFi advokatlari sharh berish uchun takroriy so‘rovlarga javob bermagan. DHI kredit shartnomasi ham maxfiyligicha qolmoqda. Hozircha DHI to‘lanmagan qarzni undirishga urinayotgan birjaning yagona maqsadiga aylangan.
Bundan bir necha oy oldin, DHI 2022-yil iyul oyida Celsius’ning institutsional mijozi ekanligi ma’lum bo‘ldi. Celsius bankrotlik to‘g‘risida ariza bergan va muvaffaqiyatsiz investitsiyalar va bozor qulashini ayblagan dunyodagi eng yirik kriptovalyuta kreditorlaridan biri bo‘lgan.
Oktyabr oyida Celsius 14 ming sahifadan ortiq foydalanuvchi ma’lumotlari, jumladan, hisob nomlari, manzillar va tranzaksiyalarni o‘z ichiga olgan hujjatni nashr etdi.
Ushbu yozuvlar shuni ko‘rsatdiki, DHI, shuningdek, Druk Project Fund deb nomlangan hisob 2022-yil aprel va iyun oylari orasida o‘nlab operatsiyalarni amalga oshirgan — BTC, ETH, USDT va boshqa kriptovalyutalarda depozitlar, pul yechib olish va kreditlar olish kabi.
Ushbu uch oy davomida DHI 65 million dollardan ortiq mablag‘ni qaytarib oldi va raqamli aktivlarga deyarli 18 million dollar sarmoya kiritdi.
DHIning kriptoga o‘n millionlab dollar sarmoya kiritishi xolding kompaniyasi uchun mahalliy biznesni ilgari surishda “g‘alati” harakatdir. Agar kompaniya haqiqatan ham suveren boylik jamg‘armasi bo‘lsa, unda bunday tashkilot to‘g‘ridan to‘g‘ri kriptovalyutaga egalik qilishi tarixda birinchi marta sodir bo‘ladi.
Boylikni boshqarish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatuvchi kompaniyalar uzoq vaqtdan beri davlat tomonidan moliyalashtiriladigan mablag‘lar kriptovalyutalarni sotib olishni boshlaganini taxmin qilmoqda.
Suveren jamg‘armalar xalqaro forumi (IFSWF) prezidenti Dunkan Bonfildning so‘zlariga ko‘ra, hozirda bunday mablag‘lar kriptovalyutalarga ega bo‘lgan kompaniyalarning ulushlarini qo‘lga kiritish holatlari mavjud.
Eng yorqin misol Norvegiya davlat pensiya jamg‘armasi (GPFG), dunyodagi eng yirik suveren jamg‘armalardan biri.
2020-yil holatiga ko‘ra, fond bilvosita 600 bitkoinga egalik qiladi, chunki u MicroStrategy biznes razvedka kompaniyasining aksiyadori edi.
Bundan tashqari, o‘tgan yili Singapurning Temasek suveren jamg‘armasi 403 milliard dollarga baholanib, kriptovalyutalarga sarmoya kiritish haqidagi mish-mishlarni rad etadi.
Biz aktivlar sinfi sifatida kriptovalyutalarga hech qanday qiziqish bildirmadik va bizning a’zolarimizdan hech biri kriptoaktivlarga ega emasligiga ishonamiz, — deb tan oldi Bonfild.
Xitoy, Nepal va Hindiston o‘rtasida joylashgan Butan Budda Qirolligi o‘z iqtisodini turizm orqali yuksaltirish maqsadida 1974-yilda chet elliklar uchun chegaralarini ochgan.
Pandemiya natijasida xorijliklarning mamlakatga kelishi vaqtinchalik taqiqlanishidan oldin turizm gidroenergetika va qishloq xo‘jaligi bilan bir qatorda eng daromadli sohalardan biriga aylangan.
Bir nechta doimiy hamkorliklar Butan kriptovalyutadan ham shunga o‘xshash foyda ko‘rishini ko‘rsatadi.
Ma’lumotlarga ko‘ra, 2020-yilda DHI “Butan aksiyadorlari o‘rtasida bilim darajasini oshirish” va “kelgusi yillarda ta’lim va investitsiyalar orqali biznesni jalb qilish” uchun blokcheyn tarafdorlari yig‘ilishini tashkil qilgan.
Bir yil o‘tgach, Ripple kriptovalyuta almashinuvi Butan bilan o‘zining XRP Ledger tarmog‘ida qurilgan “markaziy bank raqamli valyutasini” sinab ko‘rish uchun hamkorlik e’lon qilgan.
2020-yildan beri Ripple ro‘yxatdan o‘tmagan qimmatli qog‘ozlarni sotish bo‘yicha AQSH Qimmatli qog‘ozlar va birjalar komissiyasi (SEC) bilan sud jarayoniga qo‘shilgan. Kompaniya kriptobirjalariga “hujum” deb atagan narsaga qarshi kurashish niyatida ekanligini aytdi. Ko‘p o‘tmay, Butan NFTs bilan tajriba o‘tkaza boshladi va uglerod krediti uchun blokcheyndan foydalanishni boshladi.
DHI va Ripple vakillari o‘zaro hamkorlik va ularning pilot loyiha ustidagi ishlari davom etayotgani haqidagi savollarga javob bermadi.
Avvalroq bankrot bo‘lgan FTX kriptobirjasi xakerlarni 415 mln dollar o‘g‘irlashda ayblagani haqida xabar berilgandi.
