Neft davri tugasa, insoniyatni nima kutmoqda? 

Neftni qora oltin deb bilishadi, inson hayoti unga shu qadar bog‘liqki, neft bo‘lmaganida nima bo‘lishini tasavvur qilish qo‘rqinchli. Kun kelib ushbu qimmatli manba tugab qolsa, nima bo‘lishini hech o‘ylab ko‘rganmisiz? Quyida buning bir qancha oqibatlarini ko‘rib chiqamiz.

Neft qiymati

Birgina Rossiyada yiliga 12,1 milliard barrel neft mahsulotlari iste’mol qilinadi. Bu kuniga taxminan 3 million barrelni tashkil etadi. Bularning barchasi avtomobillar uchun yoqilg‘i va uylarni isitish uchun sarflanadi deb o‘ylasangiz, adashasiz. Ajablanarlisi shundaki, agar neft bo‘lmaganida juda ko‘p uy-ro‘zg‘or buyumlari bo‘lmas edi.

Ko‘pchiligimiz neft qazib olish tufayli qanchalar ko‘p predmetlar ishlab chiqarilishini bilmaymiz. Hatto saqich tarkibida ham neft mahsulotlari mavjud. Axir aynan neft sababli u cho‘ziluvchan bo‘ladi. Keyingi safar saqich puflaganingizda bu haqda o‘ylab ko‘ring.

Keyingi misollar yanada kengroq. Sport jihozlarini olaylik. Neftdan basketbol, ​​regbi, golf to‘plari, ular uchun sumkalar, futbol to‘plari, tennis raketkalari va boshqalar ishlab chiqariladi.

Soxta tishlar haqida nima deysiz? Zamonaviy protezlarda uglerod asosidagi bo‘yoqlar mavjud. Ular neft mahsulotlari va turli o‘simlik tarkibiy qismlaridan ishlab chiqariladi. Lekin tashvishlanishga hojat yo‘q, sababi bo‘yoqlar Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan tasdiqlangan va oziq-ovqat bo‘yoqlariga o‘xshaydi.

Makiyaj va kosmetika muxlislari bormi? Lab bo‘yoqlari tarkibi neftni parafin shaklida o‘z ichiga oladi. U sababli pomada o‘z shaklini saqlab qoladi va lablarga bir tekisda suriladi.

Balki siz gitara chalishni bilarsiz? Ko‘pgina zamonaviy torlar neylondan ishlab chiqariladi, u esa o‘z navbatida neftdan tayyorlanadi.

Albatta, har bir kishi kuniga bir yoki ikki marta ishlatadigan tish pastasi bor. Uni juda chiroyli qiladigan bo‘yoqlar tarkibida neft mahsulotlari mavjud. Parfyumeriya va dezodorantlar, kontakt linzalari, qarmoq iplari neftga asoslangan uy-ro‘zg‘or buyumlari sanaladi. Lekin u orqali ishlab chiqarilgan eng muhim narsalar, albatta, avtomobillar, oshxona jihozlari, mebel va kiyim-kechakdir.

Kun kelib sayyoradagi barcha neft tugasa, dunyoda nima yuz beradi?

Mamlakatlarning zaxira zaxiralari tugagach, inqiroz boshlanadi. Bu, ayniqsa, muqobil energiya manbalaridan foydalanishni boshlamagan mamlakatlarga ta‘sir qiladi.

Birinchi kundan boshlab, benzin narxi keskin ko‘tarildi. Odamlar avtomobillarini oxirgi tomchi yoqilg‘i bilan to‘ldirish uchun katta miqdorda pul to‘lashga tayyor bo‘ladi. Bir necha hafta yoki kundan keyin barcha shaxsiy transportlardan foydalanish to‘xtaydi. Jamoat transporti — avtobuslar, poyezdlar, samolyotlar ham yaroqsiz holga keladi. Natijada millionlab odamlar ishsiz qoladi.

Favqulodda xizmatlar faoliyati ham to‘xtaydi. Neft zaxiralarining tugashining eng yomon oqibatlaridan biri shifoxonadagi ko‘plab bemorlarning sog‘lig‘iga tahdid soladi. Gap shundaki, zamonaviy tibbiyot judayam ko‘p neft mahsulotlariga tayanadi. Shprislar, qo‘lqoplar va steril qadoqlash kabi zarur narsalar, shuningdek, yuqori texnologiyali uskunalar (MRI apparatlari, kompyuterlar va KT skanerlari) neftga asoslangan. Qolaversa, dori-darmonlarni zavodlardan dorixonalarga yetkaza oladigan transport bo‘lmaydi.

Yana bir katta muammo ayniqsa katta shaharlarda oziq-ovqat bilan bog‘liq bo‘ladi. Mahsulotlarni ishlab chiqarish joyidan do‘konlarga tashiydigan transport bo‘lmaydi. Ko‘pgina shahar aholisi hududdan tashqariga ko‘chib o‘tadi va o‘z oziq-ovqatlarini yetishtirishga harakat qiladi.

Biroq, birinchi larzadan keyin vaziyat tinchlana boshlaydi va odamlar moslashadi. Garchi, hayot hech qachon avvalgidek bo‘lmaydi. Oziq-ovqatlarning hozirgiday katta tanlovi kuzatilmaydi, lekin yozgacha ortiqcha vazn tashlash imkoni bo‘ladi.

Shimoliy kengliklarda odamlar qishki sovuqda qandaydir tarzda isinish uchun daraxtlarni kesishni boshlaydi va bu o‘rmonlarning ommaviy vayron bo‘lishiga olib keladi. Sayyora ham odamlardan kam azob chekmaydi.

Qo‘rqdingizmi? Keling, nihoyat ijobiy ta’sirlarga nazar solamiz.

Neft ifloslanishning asosiy manbalaridan biridir. Misol uchun, AQShda 2010-yildan beri 34 million litrdan ortiq neft sizib chiqqan.

To‘kilgan neft ekin maydonlarini ifloslantiradi, suvni zaharlaydi, atrof-muhit va hayvonot dunyosiga jiddiy zarar yetkazadi. Bundan tashqari, neft yordamida energiya olish oltingugurt dioksidi va uglerod oksidi emissiyasi bilan birga keladi. Bu gazlar katta va muntazam dozalarda salomatlik uchun zararli. Shunday ekan, neftning yo‘qligi salomatlik va atrof-muhitning yaxshilanishiga olib keladi. Shu joyida muqobil energiya manbalari haqida savol tug‘iladi, chunki qandaydir tarzda yashash kerak.

Muqobil energiya manbalari

Atom energiyasi. Hozirda Rossiyada 11 ta atom elektr stansiyasi ishlamoqda, ular mamlakatdagi umumiy elektr energiyasining 18 foizdan ortig‘ini ishlab chiqaradi.

Boshqa davlatlar atom energiyasiga ko‘proq tayanadi. Masalan, Fransiya elektr energiyasining 80 foizini AESdan ishlab chiqaradi. Bir tomondan, yadroviy energiya g‘oyasining o‘zi xavfsizlikka oid xavotirlarni keltirib chiqaradi (ayniqsa Chernobil avariyasidan keyin).

Boshqa tomondan, atom energiyasi shamol, suv va quyosh kabi boshqa manbalarga qaraganda ancha arzon va samaraliroq. Bundan tashqari, NASA ma’lumotlariga ko‘ra, atom energiyasi boshqalarga qaraganda atrof-muhitga kamroq zarar keltiradi.

Shamol va quyosh energiyasi. Ushbu manbalarning tarafdorlari ular tabiatga hech qanday zarar yetkazmasligiga amin. Ammo, afsuski, ular o‘ylaganchalik emas. AQSHdagi Energetika tadqiqot instituti shamol va quyosh elektr stansiyalari zaxira tizimlarisiz ishlay olmasligini aytdi.

Ular quyosh bulutlar ortida turganda yoki shamol sekinlashganda ishga tushadi. Bunday zaxira quvvat manbalariga, aytaylik, yaqin atrofdagi ko‘mir elektr stansiyasidan olinadigan elektr energiyasi kiradi.

Geotermal energiya. Bu usul issiq bug‘-suv manbalarining energiyasini aylantirish orqali elektr energiyasini olish imkonini beradi. Ammo seysmik faollikni uyg‘otish yoki tuproqlarning mahalliy cho‘kishi xavfi bor.

Bunday elektr stansiyalarini qurish qiyin — ma’lum geologik sharoitlar zarur. Ammo ijobiy tomoni u yoqilg‘iga nisbatan arzon.

Biomassa energiyasi. Biomassani chiritgan holda o‘zini elektr energiyasi bilan ta’minlaydigan qishloq xo‘jaligi komplekslari mavjud. Biomassa sifatida go‘ng, tez o‘sadigan suv o‘tlari, organik chiqindilar, o‘lik organizmlar va boshqalardan foydalanish mumkin.

Neftga bo‘lgan talab

1965-yildan 2005-yilgacha xom neftga jahon talabi taxminan 2,5 barobar oshdi. Hozir undan 30-40 yil oldingiga qaraganda 2 barobar ko‘p foydalanamiz. Hozirgi vaqtda neft dunyodagi energiya ehtiyojlarining 33 foizini tashkil qiladi.

British Petroleum kompaniyasining “Jahon energetikasining statistik sharhi”ga ko‘ra, bizda 2070-yilgacha yetarli miqdorda neft zaxiralari bo‘lishi kerak. Shunga qaramay, insoniyat bugungi kunda ushbu xom ashyoga qaramlikni kamaytirish va asta-sekin muqobil energiya manbalariga o‘tish orqali ushbu zaxiralarning tugashini qanday to'xtatish haqida o‘ylashi kerak.

Qanday bo‘lmasin, optimist bo‘lib qolaylik. Kun kelib butunlay neftsiz qolsak, dunyo parchalanmaydi. Odamlar, albatta, bu muammoni yengish yo‘lini topadi, masalan, yangi energiya manbalarini ishlab chiqish yoki oddiygina turmush tarzini o‘zgartirish. Insonlar hamma narsaga moslasha oladi.

O‘zbekistonda neft-gaz zaxirasi necha yilga yetadi?

Ma’lumot o‘rnida, O‘zbekistonda asosiy neft-gaz konlari 5 ta hududda joylashgan. Birinchisi, Farg‘ona viloyatida. Keyingilari Surxondaryo, Buxoro, Xorazm va Qoraqalpog‘istonda. Hozirda eng yosh va istiqbolli konlar Ustyurtda. 

Geologiya va mineral resurslar Davlat qo‘mitasi vakili Erkin Nazarovning 2022-yilgi ma’lumotiga ko‘ra, mamlakatda 300 ga yaqin neft-gaz konlari mavjud bo‘lib, ularning zaxirasi 40 yilga yetishi aniqlangan.

“Bu 40 yilda zaxiramiz tugaydi degan gap emas. Har yili geologiya qidiruv ishlari amalga oshiriladi va neft, gaz, uran va boshqa xomashyolar bo‘yicha to‘liq zaxiralar aniqlanib boriladi”, — degan Erkin Nazarov.