Elektr energiyasi tariflari islohoti O‘zbekiston moliyasiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi — Fitch
Fitch Ratings xalqaro kredit reyting agentligi O‘zbekistonning xorijiy valyutadagi uzoq muddatli kredit reytingini “BB-” darajasida barqaror prognoz bilan tasdiqladi. Ushbu reyting bahosi O‘zbekistonning iqtisodiy va fiskal landshafti turli jihatlarini hisobga oladi.
Ijobiy tomonlar
Kuchli tashqi va fiskal buferlar: O‘zbekiston reytinglari kuchli tashqi va fiskal buferlardan, jumladan, davlat qarzining pastligi va katta valyuta zaxiralaridan foydalanadi. Ushbu zaxiralar iyul oyi holatiga ko‘ra, 9,4 oylik joriy to‘lovlarga teng.
YIMning tarixiy o‘sishi: O‘zbekiston reytingi bir xil boshqa mamlakatlarga nisbatan yuqori yalpi ichki mahsulotning o‘sish tarixiga ega.
Tarkibiy islohotlarga sodiqlik: O‘zbekiston hukumati iqtisodiyotda raqobatni rag‘batlantirish maqsadida davlat korxonalarini xususiylashtirish va imtiyozli kreditlashni qisqartirish kabi asosiy tarkibiy iqtisodiy islohotlarni faol amalga oshirmoqda.
Elektr energiyasi tariflari islohoti: Hukumat elektr energiyasi tariflari islohotini qayta boshlashni rejalashtirmoqda, bu islohot muvaffaqiyatli amalga oshirilsa, uzoq muddatli davlat moliyasiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi va davlatga tegishli elektr energiyasini taqsimlovchi kompaniyalar bilan bog‘liq xavflarni kamaytiradi.
Qiyinchiliklar va xavflar:
Tovar sektoriga qaramlik: O‘zbekiston tovar sektoriga yuqori darajada qaramlikka duch kelmoqda, xomashyo narxlarining o‘zgarishi iqtisodiyotni zaiflashtirishi mumkin.
Aholi jon boshiga YIMning pastligi: mamlakatda aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan yalpi ichki mahsulotning pastligi iqtisodiyotning tarkibiy zaif tomonlarini ko‘rsatadi.
Iqtisodiyotda davlat ishtiroki: Aralashuv asta-sekin kamayib borayotgan bo‘lsa-da, O‘zbekiston davlatning iqtisodiyotdagi yirik ishtiroki bilan kurashishda davom etmoqda.
Boshqaruv standartlari: Mamlakatning boshqaruv standartlari yaxshilanmoqda, biroq tengdoshlari bilan solishtirganda zaifligicha qolmoqda.
Siyosiy va geosiyosiy xatarlar: Yangi konstitutsiyaga muvofiq o‘tkazilgan navbatdan tashqari saylovdan keyin prezidentlik muddatining besh yildan yetti yilgacha uzaytirilishi siyosiy va geosiyosiy xavflarni keltirib chiqaradi.
Iqtisodiy barqarorlik va balans:
- O‘zbekiston tashqi tahdidlarga, jumladan, Ukrainadagi harbiy harakatlar oqibatlari va Rossiyaga qarshi sanksiyalarga chidamliligini namoyish etdi.
- Mamlakatning qarzni to‘lay olish faktorlari ijobiy bo‘lib, valyuta zaxiralari iyul holatiga ko‘ra, joriy to‘lovlarning 9,4 oyini qoplaydi. O‘zbekiston, shuningdek, sof tashqi kreditor hisoblanadi.
- Iqtisodiyot chet elda, asosan, Rossiya uchun ishlayotgan fuqarolardan pul o‘tkazmalarining sezilarli o‘sishi va eksportning barqaror o‘sishidan foyda ko‘rdi.
Joriy hisob va qarz:
- Fitch 2023-yilda joriy hisob taqchilligi 4,8 foizgacha oshishini kutmoqda, bu asosan normallashtirilgan pul o‘tkazmalari va savdo kamomadining yomonlashuvi tufayli yuz berishi mumkin. Bu “BB” medianasidan 2,8 foiz baland va oldingi prognozlardan yomonroqdir.
- 2023—2025-yillarda umumiy davlat yalpi qarzi, shu jumladan, hukumatning tashqi kafolatlari yalpi ichki mahsulotning 37 foizdan sal yuqoriroq darajasida barqarorlashishi prognoz qilinmoqda.
Inflyatsiya va pul-kredit siyosati:
- O‘zbekistonda inflyatsiya tengdosh davlatlarga nisbatan tarixan yuqori bo‘lib kelgan, bu pul-kredit siyosatini uzatish kanallarining zaifligini ko‘rsatadi.
- Hisobotda 2024-yilda inflyatsiyaning o‘rtacha 13 foizgacha oshishi kutilmoqda, birinchi navbatda, elektr energiyasi tariflarining oshishi sabab bo‘ladi. So‘ngra 2025-yilda 6,5 foizgacha pasayadi va 5 foizga tushishi ham mumkin. Ijobiy real foiz stavkalari prognoz qilinmoqda.
Reytingni yaxshilash omillari:
- Yalpi ichki mahsulot o‘sishi va makroiqtisodiy barqarorlikni oshirishga qaratilgan tarkibiy islohotlarni izchil amalga oshirish.
- Xarajatlar va daromadlarni optimallashtirish orqali fiskal konsolidatsiya, davlatning qarz yukiga chidamliligini oshirish.
- Boshqaruv standartlarining sezilarli va barqaror yaxshilanishi hamda siyosiy xavfning kamayishi.
Reytingni tushirib yuboradigan xavflar:
- Tashqi moliyaning sezilarli darajada yomonlashuvi, masalan, pul o‘tkazmalarining sezilarli darajada kamayishi yoki savdo taqchilligining oshishi, valyuta zaxiralarining sezilarli darajada qisqarishiga olib keladi.
- Davlat qarzining yalpi ichki mahsulotga nisbatan sezilarli o‘sishi yoki hukumat fiskal buferlarining pasayishi — bu past o‘sish davri yoki shartli majburiyatlarning amalga oshishi natijasida yuzaga kelishi mumkin.
Fitch bahosi O‘zbekistonning iqtisodiy kuchli tomonlari va muammolarini har tomonlama ko‘rib chiqib, uning islohotlarga sodiqligi va o‘sish salohiyatini e’tirof etmoqda.
