Medvedevning bayonoti Markaziy Osiyodagi geosiyosiy vaziyatga qanday ta’sir qiladi?
17-yanvar kuni Rossiya Xavfsizlik kengashi raisi o‘rinbosari Dmitriy Medvedev Ukrainaning maqomi bo‘yicha munozarali bayonot berdi. Unda Medvedev “tarixiy Rossiya hududlarida mustaqil davlatning mavjudligi harbiy harakatlarni qayta boshlash uchun doimiy sabab bo‘ladi”, degan.
Tegishli bayonot mintaqaviy barqarorlik va tarixiy hududiy da’volar bo‘yicha qizg‘in bahs-munozaralarni keltirib chiqardi. O‘zbekistonlik geosiyosat va mintaqaviy xavfsizlik bo‘yicha taniqli ekspert, doktor Farhod Tolipov va qozog‘istonlik xalqaro tadqiqotlar bo‘yicha ekspert Eldaniz Guseynov “Daryo”ga bergan intervyusida Medvedev bayonotining murakkabligi va oqibatlari haqida to‘xtalib o‘tdi.
Tolipov Medvedevning bayonotini “juda beadab va ikkiyuzlamachilik” deya tanqid qilib, xalqaro munosabatlarda, xususan, Markaziy Osiyoning nozik kontekstida harakatlarni oqlash uchun primordialistik yondashuvga tayanish bilan bog‘liq xavflarni ta’kidladi.
“Medvedevning bayonoti Rossiya siyosiy tuzumiga xos bo‘lgan umumiy urush ritorikasining ko‘rinishlaridan biridir”, — dedi siyosatchi.
Bundan tashqari, Tolipov Ukrainadagi urush paytida rus siyosiy tilining ziddiyatli va soxta bayonotini tanqid qilib, uni natsizm, fashizm va hatto satanizm bilan to‘la deb atadi.
“Menimcha, Medvedev va boshqalarning Rossiya siyosiy doiralarida, jumladan, ommaviy axborot vositalari va tashviqot kanallari orqali tarqatilgan bayonotlari shunchaki ritorikadir. Rossiyaning Ukrainadagi hozirgi qiyinchiliklarini inobatga olsak, men Rossiya sobiq sovet hududining boshqa hududlarida ham shunga o‘xshash tashabbuslarni boshlashiga shubha qilaman. Bu og‘zaki tajovuzkorlik ularning Ukrainadagi harbiy kamchiliklarini qoplashi mumkin”, — dedi Tolipov.
Eldaniz Guseynov Rossiya siyosiy elitasi shu kabi bayonotlarni berishining sabablari haqida qo‘shimcha ma’lumot berdi.
“Bunday ritorikaning uchta asosiy sababi bor: qo‘rquv, sobiq postsovet mamlakatlari siyosatchilari o‘rtasidagi ishonchsizlik va Rossiya tashqi siyosatining bu sohadagi umidsizligi”, — deya tushuntirdi u.
Guseynov rossiyalik siyosatchilar, ayniqsa, Ukrainadagi urush kontekstida, munozarali siyosat atrofida jamoat va siyosiy arboblarni birlashtirish uchun qo‘rquvdan qanday foydalanishi mumkinligi haqida batafsil gapirib berdi.
Kengroq mintaqaviy ta’sirlarni muhokama qilar ekan, doktor Tolipov Markaziy Osiyoda so‘nggi paytlardagi harbiy hamkorlikka ishora qildi.
“Markaziy Osiyoning to‘rtta davlati, qo‘shimcha ravishda Ozarbayjon ham joriy yilda Qozog‘istonda harbiy mashg‘ulotlar o‘tkazishni rejalashtirayotgani haqida eʼlon qilingan edi”, —deya taʼkidladi u va buni mintaqadagi umumiy geosiyosiy notinchlikka, ayniqsa Ukrainadagi urushga javob sifatida izohladi.
Guseynov mintaqadagi harbiy dinamikaga ham to‘xtalib, Qozog‘istonning harbiy hamkorlikni diversifikatsiya qilish borasidagi saʼy-harakatlariga eʼtibor qaratdi.
“Qozog‘iston harbiy sohada baʼzi sheriklarini diversifikatsiya qilishga harakat qilmoqda... Lekin shuni unutmasligimiz kerakki, KXSHT joriy yilda Markaziy Osiyo davlatlarida ham 4-5 ta harbiy mashg‘ulotlar o‘tkazadi”, — deya u mintaqadagi murakkab harbiy hamkorlikni ta’kidladi.
Doktor Tolipov Xitoy ishtirokida mintaqaviy geosiyosatning qiziqarli rivojlanishiga e’tibor qaratdi.
“2023-yilning may oyida Sian shahrida Xitoy Markaziy Osiyo davlatlariga o‘zlarining xavfsizlik tashkilotini yaratishni taklif qildi. Sian deklaratsiyasida Xitoyning Markaziy Osiyoda mintaqaviy xavfsizlikni mustahkamlashdagi yordami ko‘rsatilgan. Biroq Xitoyning mintaqa xavfsizligi sohasiga aralashuvi nozik va ta’sirchan masala. Menimcha, Markaziy Osiyo davlatlari yirik davlatlar ishtirokisiz mintaqaviy xavfsizlikni mustahkamlash bo‘yicha o‘zlarining mintaqaviy sa’y-harakatlari va tashabbuslarini birinchi o‘ringa qo‘yishlari kerak”, — dedi u.
Doktor Tolipov Markaziy Osiyo mintaqaviy xavfsizligiga eng katta tahdid haqida so‘ralganda, ehtimoliy tahdidlarning ko‘plab manbalarini, jumladan, Rossiya va Afg‘onistonni eʼtirof etib, batafsil tahlil qilish zarurligini taʼkidladi.
Mintaqaviy xavfsizlik bilan bog‘liq xavotirlarning ko‘p qirraliligini ta’kidlab, “Bu tahlil qilinishi kerak bo‘lgan murakkabroq masala”, — deya xulosa qildi u.
Bu chuqur munozara nafaqat Medvedevning munozarali bayonoti ortidagi nyuanslarni yoritibgina qolmay, balki bunday bayonotning Markaziy Osiyoga ta’siri haqida ham kengroq muloqotni ochib berdi. Unda mintaqaviy hamkorlik, tarixiy kontekstlarni tushunish va ushbu notinch davrda geosiyosiy landshaftni diqqat bilan kuzatish muhimligi ta’kidlandi.
