Qozog‘istonning xalqaro munosabatlari: G‘arb bilan aloqalarni mustahkamlash uchun qulay payt
Qozog‘iston o‘zining quruqlikdagi uzundan-uzun chegaralari va neft quvurlari orqali boshqa mamlakatlar bilan chambarchas bog‘langan. Ushbu bog‘liqlikning ayrimlari juda manfaatli bo‘lishi bilan birga, boshqa jihatdan xavf tug‘dirishi ham mumkin. Ammo hozirda Qozog‘iston qanday xalqaro munosabatlarni rivojlantirishi kerak? Qaysi qo‘shnilariga ehtiyotkorlik nigohi bilan qarashi kerak?
Qozog‘iston haqida fikr-mulohazalarini bildiruvchi ekspertlar bilan davom etayotgan turkumimiz doirasida yaqinda Assel Nussupova Atlantika Kengashining Yevrosiyo markazi direktori o‘rinbosari Shelbi Magid bilan bog‘landi. Magid bizga Qozog‘istonning bugungi kundagi muammolari va imkoniyatlari haqida o‘z nuqtai nazarini hamda Qozog‘istonning boshqa davlatlar bilan munosabatlari haqidagi fikrlarini taqdim etadi.
Qozog‘iston oldida turgan muammolar haqidagi savolga javoban Magid, hal qilinishi kerak bo‘lgan geosiyosiy muammolarni keltirib o‘tdi. Uning taʼkidlashicha, “Qozog‘iston yangi bo‘lmasa-da, o‘zining joylashuvi va qo‘shnichiligidan kelib chiqqan holda geosiyosiy muammolarga duch kelishda davom etmoqda. Qozog‘iston dunyoning tobora strategik muhim va dolzarb qismida joylashgan, bunday maqomga ega bo‘lish esa tabiiyki, geosiyosiy xavf-xatarlarni chaqiradi. Asosiy masala — muvozanatni saqlashdir, Rossiya va Xitoy bilan eng kamida do‘stona munosabatda bo‘lish, shu bilan birga G‘arb bilan tobora ko‘proq aloqada bo‘lish. Bu siyosiy, iqtisodiy va madaniy jihatdan qiyin bo‘lgan harakat va har qanday rahbariyat uchun muammodir. G‘arb bilan iqtisodiy integratsiya Qozog‘iston uchun ulkan darajada manfaatli bo‘lishi mumkin”.
Magid, shuningdek, Qozog‘iston iqtisodiyotini transformatsiya bilan bog‘liq masalalarga ham ishora qildi. Uning qayd etishicha, “Yana bir qiyinchilik Qozog‘iston iqtisodiyotini yangi davrga moslashtirish, asosan qazib olinadigan yoqilg‘ilarga asoslangan iqtisodiyotdan mamlakatning ulkan tabiiy resurslaridan barqarorroq foydalanadigan zamonaviy muqobil variantga o‘tish bo‘ladi. Qozog‘iston muhim sohalarda jahon yetakchisi bo‘lishi mumkin, foydali qazilmalar va ularni qayta ishlash, global yadro energetikasi sohalarida yetakchilikni qo‘lga olishi mumkin. Ammo bu o‘zgarishlar aslo oson kechmaydi va ularni eʼtibordan chetda qoldirmaslik kerak. AQSH Qozog‘istonda ushbu o‘tish jarayonini texnik ko‘mak berish, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni rag‘batlantirish va siyosiy qo‘llab-quvvatlash borasida faol ishlamoqda. AQSH—Qozog‘iston munosabatlarini yanada qo‘llab-quvvatlash va mustahkamlash uchun boshqa imkoniyatlar paydo bo‘lsa, ulardan samarali foydalanish har ikki davlatning manfaatiga xizmat qiladi”.
Yangi hukumat qaysi sohalarga ustuvor ahamiyat berish kerakligi haqida so‘ralganda Magid iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish zarurligini taʼkidladi: “Qozog‘iston o‘z iqtisodiyotining asosiy qismi sifatida ham, manba sifatida ham qazib olinadigan yoqilg‘idan uzoqlashib, iqtisodiyoti va energetika tizimini rivojlantirishi kerak. Yoqilg‘i, shu jumladan issiqlik, elektr energiyasi ishlab chiqarish va transportda ham mamlakat qazilma boyliklariga tayanadi. Diversifikatsiya iqtisodiy va milliy xavfsizlikni taʼminlashga yordam beradi, shuningdek, mamlakatning energiya turini o‘zgartirishga qatʼiy kirishgan g‘arbiy davlatlar bilan to‘liqroq integratsiyalashuviga imkon beradi”.
Iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish va Yevropaga savdo yo‘llarini yaxshilash bo‘yicha o‘zining qarashlari haqidagi savolga javoban, Magid shunday fikr bildirdi: “Bular olqishlash kerak bo‘lgan yaxshi saʼy-harakatlar, ammo uzoq muddatli rejalar uchun muhimroq bo‘lgan narsa transport yo‘llari va zaruriy minerallar olish uchun yechimlar bo‘lishi mumkin”.
Magid, shuningdek, Qozog‘istonning Yevropa Ittifoqi bilan munosabatlariga oid fikrlari bilan o‘rtoqlashdi. Uning taʼkidlashicha, “G‘arb davlatlari, jumladan, Yevropa Ittifoqiga aʼzo davlatlar Qozog‘istonning Rossiya bilan uzoq, umumiy tarixga ega ekanligini va kuchli madaniy va iqtisodiy aloqalarni o‘z ichiga olganini tushunishadi. Shuningdek, ular Qozog‘istonning geosiyosiy va geografik holati Rossiyani ham begonalashtirmaslikni talab qilishini tushunishadi. Shu fonda Qozog‘iston G‘arb davlatlari, jumladan, YI bilan yaqinroq munosabatlarga intilayotgani ayon bo‘ladi.Yevropa Ittifoqi ham, AQSH ham bu aloqalarning kuchayishini olqishlaydi va Qozog‘istonni tobora g‘arb bilan integratsiyalashuv jarayonida o‘z resurslaridan foydalangan holda qo‘llab-quvvatlashi mumkin.”
U, shuningdek, taʼkidlashicha: “Qozog‘istonning energetika va tabiiy resurslari Yevropa Ittifoqi uchun juda katta ahamiyatga ega. Rossiyaning Ukrainaga keng ko‘lamli bostirib kirishi va bu bosqinga tayyorgarlik ko‘rishda yuzaga kelgan global energetika inqirozi Yevropaga o‘zining energiyasi xavfsiz emasligi va himoyasiz ekanligini ko‘rsatdi. Shuning uchun Yevropa Ittifoqi o‘z energiya manbalarini iloji boricha Rossiyadan uzoqroqda diversifikatsiya qilishga, shuningdek, energiya aralashmalari doirasida ularni diversifikatsiya qilishga intilmoqda. Bu energiya almashinuvining jadallashuvi bilan birgalikda energiya uchun zarur bo‘lgan minerallar, xom ashyo va ishlab chiqarishni taʼminlash Yevropa uchun muhim masalaga aylanganini va Markaziy Osiyo eng istiqbolli manba (neft va gazdan tashqari, bu resurslar Kavkaz, Yaqin Sharq va AQSHdan import qilinadi) ekanligini anglatadi.
Magid Qozog‘istonning xavfsizlikni kuchaytirishga intilishi haqida shunday fikr bildirgan: “Maʼlumki, Qozog‘iston milliy va iqtisodiy xavfsizlikni hozirgidan ko‘ra ko‘proq darajada istaydi, Rossiya bu borada xavotir va tashvishlar keltirib chiqarmoqda. Rossiyaning buzg‘unchi ambitsiyalari, global tajovuzi va unga qo‘llangan sanksiyalarni hisobga olsak, Rossiya xavfli hamkor bo‘lib chiqdi. Qozog‘iston G‘arb uni quchoq ochib kutib olishga tayyor bo‘lgan vaziyatga duch kelmoqda”.
Qozog‘iston hukumatining kelgusi besh yil ichida YIMni ikki baravar oshirish maqsadi borasida, Magid murakkabroq baho berdi. Uning taʼkidlashicha, “Bu juda yaxshi, ammo potensial o‘ta ambitsiyali maqsad. Bunday o‘sish uchun eng yaxshi imkoniyat tog‘-kon sanoati va foydali qazilmalar sohasida bo‘lishi mumkin. Bu sohalardagi loyihalarga ustuvor ahamiyat berish kerak bo‘ladi.
Assel Nussupova tayyorladi.
Assel Nussupova yuqori malakali tahlilchi bo‘lib, iqtisod sohasida katta tajribaga ega va Qozog‘iston hukumati uchun yigirma yildan ortiq vaqt davomida fidokorona xizmat qilgan. Vashingtondagi Jorjtaun universitetida iqtisod bo‘yicha nufuzli magistr darajasiga ega bo‘lib, u makroiqtisodiyot, tovar bozorlari, moliyaviy bozorlar, iqtisodiy va ijtimoiy siyosat sohalarida tan olingan nufuzli shaxsga aylandi. Qozog‘istonning iqtisodiy manzarasi va global istiqbolni chuqur anglagan Nussupova iqtisod sohasiga qimmatli fikrlarini o‘z hissasini qo‘shishda davom etayotgan izlanuvchi mutaxassis hisoblanadi. Bundan tashqari, u Astana Times gazetasining taniqli hamkori hisoblanadi, uning maqolalari o‘quvchilarga mutaxassis tahlillari va iqtisodiy masalalar bo‘yicha chuqur istiqbollarni taqdim etadi.
Dunyo yangiliklaridan xabardor bo‘lish uchun “Daryo”ning Instagram va Twitterʼdagi rasmiy sahifalarini kuzatib boring.
