“Kavkaz asirasi”, “Brilliant qo‘l”, “Gugurtga ketib”: Leonid Gaydayning qayta-qayta tomosha qilsak-da, zeriktirmaydigan klassik filmlari
Buyuk rejissor Leonid Gayday hayot bo‘lganida 30-yanvar kuni 100 yoshni qarshilardi. Shu munosabat bilan uning afsonaviy klassikalarini yodga olamiz.
“Barbos va g‘aroyib kross”
SSSR, 1961-yil.
Komediya.
Davomiyligi: 10 daqiqa.
KinoPoisk: 8.1.
Omadsiz brakonyerlar uchligi portlovchi moddalar bilan baliq ovlashga qaror qiladi. Ammo tayoqni olib keltirishga it Barbos ularga yonayotgan dinamit tayoqchasini olib keladi. Endi jinoyatchilar o‘zlarini qutqarishi kerak.
Ushbu asardan Gayday ishida eng taniqli ikkita xususiyat ko‘zga tashlanadi. Birinchidan, u satirik qisqa metrajli filmlar ishlashni boshladi. “Barbos va g‘aroyib kross” filmi “Juda jiddiy” almanaxiga kiritilgan va keyinchalik rejissorning o‘zi bunday hikoyalar to‘plamlarini tuzgan. Ikkinchidan, Georgiy Vitsin, Yuriy Nikulin va Yevgeniy Morgunov tomonidan ijro etilgan uchlik uning filmlarida muntazam ravishda paydo bo‘la boshladi.
“Samogonchilar”
SSSR, 1962-yil.
Komediya.
Davomiyligi: 19 daqiqa.
KinoPoisk: 8.2.
“Barbos”dan bir necha oy o‘tgach, kulgili uchlik haqidagi ikkinchi qisqa metrajli film chiqdi. Bu safar ular sotish uchun samogon tayyorlaydi va keyin mahsulotni sinab ko‘rishga qaror qilishadi.
Qizig‘i shundaki, birinchi filmlardan keyin Gayday o‘zining keyingi asarlarida mashhur trioni qaytarishni rejalashtirmagan. Aktyorlarning o‘zlari ularni faqat ushbu obrazlar bilan eslab qolishlaridan xavotirlanishadi. Ammo tomoshabinlar ularni xuddi shu tarzda yoqtirishdi.
“Ishbilarmon kishilar”
SSSR, 1963-yil.
Komediya, drama.
Davomiyligi: 84 daqiqa.
KinoPoisk: 8.1.
Yozuvchi O.Genrining hikoyalari asosidagi uchta qissadan iborat to‘plam. Birinchi hikoya o‘ljalari bilan yashirinib, bir otini yo‘qotgan qaroqchilar haqida. Ikkinchisi uyni talon-taroj qilmoqchi bo‘lgan jinoyatchi haqida hikoya qiladi, uy egasida ham xuddi o‘zinikidek bod kasali borligini bilib qolib, ancha dardlashadi. Uchinchisida esa bir nechta firibgarlar to‘lov olish uchun bolani o‘g‘irlashadi, lekin tez orada bola haqiqiy bezori ekani ma’lum bo‘ladi.
Leonid Gayday nafaqat zamonaviy ssenariylar bo‘yicha filmlar suratga oldi, balki “Ishbilarmon kishilar”dan keyin u bir necha bor klassik asarlarga ham murojaat qildi. Ammo bu to‘plam hatto uning uchun ham noodatiy edi.
“I operatsiyasi va Shurikning boshqa sarguzashtlari”
SSSR, 1965-yil.
Komediya, jinoyat.
Davomiyligi: 95 daqiqa.
KinoPoisk: 8.7.
“Ishbilarmon kishilar” muvaffaqiyatidan so‘ng, Gayday boshqa qisqa hikoyalar almanaxini yaratishga qaror qildi, ammo zamonaviy mavzuda. U Yakov Kostyukovskiy va Moris Slobodskiyning Vladik ismli talaba haqidagi “Qiziqarli hikoyalar” ssenariysini asos qilib oldi. Keyinchalik rejissor ushbu mualliflar bilan qayta-qayta hamkorlik qiladi, garchi bu safar u sujetni deyarli tanib bo‘lmas darajada o‘zgartirdi. Mish-mishlarga ko‘ra, Vladikda Leninning ishoralarini ko‘rishdan qo‘rqib, qahramon nomini o‘zgartirishga to‘g‘ri kelgan.
Butun filmga nom bergan so‘nggi hikoyani Gayday o‘zi ixtiro qilgan va uni tomoshabinlar yoqtiradigan uchlik jinoyatchilar bilan to‘ldirgan. Bundan tashqari, suratga olish maydonchasida u aktyorlarga improvizatsiya qilish va hazillarni o‘ylab topishga ruxsat beradi. Shunday qilib, masalan, qon o‘rniga qizil sharob bo‘lgan Nikulinning “yaralangan” sahnasi shunday yaraladi.
“Kavkaz asirasi yoki Shurikning yangi sarguzashtlari”
SSSR, 1967-yil.
Komediya, sarguzasht.
Davomiyligi: 82 daqiqa.
KinoPoisk: 8.4.
Leonid Gayday bu sujetni Shurik haqida yana bir necha hikoyalar suratga olishni rejalashtirgan “I operatsiyasi”ning avvalida o‘ylab qo‘ygandi. Ammo tez orada u talaba sarguzashtlari mavzusini butunlay tugatganini angladi va faqat bitta to‘liq metrajli film olishga qaror qildi. Shu tariqa rejissorning eng mashhur asarlaridan biriga aylangan “Kavkaz asirasi” yaratiladi.
Film muvaffaqiyati sirlaridan biri shundaki, muallif dolzarb satira va tanish qahramonlarni klassik Charli Chaplin va Baster Kitonga xos jimjimador komediya usullari bilan uyg‘unlashtirgan. Shu sababli kartina har xil hazillar, murakkab tryuklar va qahramonlarning g‘ayrioddiy gaplari bilan to‘ldiriladi.
“Brilliant qo‘l”
SSSR, 1969-yil.
Komediya, sarguzasht, jinoyat.
Davomiyligi: 94 daqiqa.
KinoPoisk: 8.5.
Ushbu film sujetini yana Leonid Gayday o‘zining doimiy ssenariy mualliflari Yakov Kostyukovskiy va Moris Slobodskiy bilan yaratgan. O‘sha yillarda sovet gazetalari kontrabandachilar haqida juda ko‘p yozgan va ularni qo‘lga olgan politsiya haqida ko‘plab filmlar kinoteatrlarda paydo bo‘lgan. Mualliflar bunday hikoyalarga parodiya qilishga qaror qilishadi.
Ushbu film ustida ishlayotgan rejissor yana bir bor senzuraga duch keladi. Gaydaydan filmda sovet politsiyasining ahamiyatini oshirish talab qilinadi. Bundan tashqari, ular uy boshqaruvchisi rolini o‘ynagan Nonna Mordyukova obrazini qoralaydi. Ammo Gayday hiyla yo‘liga o‘tadi. Film oxiriga u yadroviy portlash sahnasini kiritadi, bu esa rasmiylarni eng ko‘p g‘azablantiradi. Ular bu kadrni kesib tashlashni talab qiladi, shu tariqa boshqa muammolarning aksariyatidan chalg‘ishadi.
“Ivan Vasilyevich kasbini o‘zgartiradi”
SSSR, 1973-yil.
Komediya, fantastika, sarguzasht.
Davomiyligi: 88 daqiqa.
KinoPoisk: 8.7.
Leonid Gayday klassikalarining yana biri. Mixail Bulgakov “Ivan Vasilyevich” pyesasini o‘tgan asrning 30-yillarida yozgan, ammo senzura tufayli u yozuvchi hayotligida sahnalashtirilmagan. Rejissor sujetni asl nusxaga yaqin qoldirib, voqealarni modernizatsiya qiladi.
Timofeyev obrazi ustida Gayday sarkazm bilan ishlaydi, go‘yo Aleksandr Demyanenko ijro etgan Shurikni o‘z filmiga qaytargandi. Dastlab rol Yuriy Nikulin uchun yozilgan. U film baribir chiqarilmasligiga ishonib, roll o‘ynashdan bosh tortadi. “Ivan Vasilyevich” haqiqatan ham senzura tahrirlaridan qiyinchilik bilan o‘tadi: muallifni Ivan Grozniy bilan bo‘lgan kulgili epizodlarni kesib tashlashga, shuningdek, eng provokatsion iboralarni olib tashlashga majbur qilishadi.
Ammo, shunga qaramay, kartina kinoteatrlarga chiqdi va Gaydayning oldingi asarlari singari haqiqiy afsonaga aylandi.
“Gugurtga ketib”
SSSR, Finlyandiya, 1980-yil.
Komediya, sarguzasht.
Davomiyligi: 100 daqiqa.
KinoPoisk: 7.5.
Mayu Lassilaning xuddi shu nomdagi hikoyasi asosidagi ushbu kartina Gayday tomonidan hamkasbi Risto Orko bilan birgalikda Finlyandiyada mahalliy aktyorlar ishtirokida suratga olingan. O‘sha paytda amaldorlar qo‘shnilari bilan do‘stona munosabatda bo‘lishga harakat qilishardi, shu sababdan direktorni chet elga ijodiy xizmat safarga jo‘natishadi. Shuning uchun film ikkita versiyada mavjud: rus va fin, hatto qo‘shiqlar ham dublyaj qilingan.
“Gugurtga ketib” filmi ko‘pincha ikkinchi darajali hazil va rejissorga unchalik yaqin bo‘lmagan mavzu uchun tanqid qilinadi. Ammo asosiy rollarni ijro etgan Yevgeniy Leonov va Vyacheslav Innokentning mahorati, ular qahramonlarining aqlbovar qilmaydigan sarguzashtlari barcha kamchiliklarni to‘ldiradi. Tomoshabin film davomida maza qilib zavqlanadi.
“Bo‘lishi mumkin emas!”
SSSR, 1975-yil.
Komediya, melodrama.
Davomiyligi: 100 daqiqa.
KinoPoisk: 8.1.
“Bo‘lishi mumkin emas!” kartinasi bilan Leonid Gayday qisqa metrajli filmlarga qaytdi. Har bir epizod taxminan yarim soat davom etadi, lekin ayni paytda to‘liq kulgili voqeani hikoya qiladi. Muhimi shundaki, rejissor eng yaxshi aktyorlarni to‘plashga muvaffaq bo‘lgan: Mixail Pugovkin, Vyacheslav Innokent, Oleg Dal, Leonid Kuravlyov. Muallifning sevimlilaridan faqat Yuriy Nikulin filmdagi rolidan bosh tortadi: u oxirgi qismda kelinning otasini o‘ynashi kerak edi. Uning o‘rnini Georgiy Vitsin egallaydi.
