Таҳлилчи, R&D мутахассиси Тимурмалик Элмурадов Ўзбекистонга келиб тушаётган венчур маблағларини таҳлил қилди. Бу ҳақда IT Park хабар бермоқда.
Апрель ойида исломий молия тамойиллари асосида фаолият юритувчи Ўзбекистоннинг IMAN стартапи халқаро жамғарма ва 500 Глобал акселераторидан инвестицияларни жалб қилди.
Ушбу келишув ҳозирда мамлакатда содир бўлаётган тенденцияни яққол акс эттиради — маҳаллий стартаплардан ниҳоят венчур пуллари келиб туша бошлади.
Илгари қандай бўлган?
Ўзбекистонда инвесторлар ҳар доим бор эди, бироқ улар бизнес фаришталари — тадбиркорлар бўлган, агар уларга ғоя ва унинг ортида турган шахс ёқса, пул беришарди.
Кўпинча IT билан боғлиқ бўлмаган йирик компанияларнинг эгалари ўз бизнесларини бошлашга қарор қилган ходимларининг лойиҳаларига сармоя киритган.
Масалан, MyTaxi шу тарзда пайдо бўлди. У ҳозирда энг йирик такси агрегаторларидан бирига айланди.
Бир қатор сабабларга кўра мамлакатда институционал инвесторлар йўқ эди, уларни уч қисмга бўлиш мумкин.
Биринчидан, бозор. Аслида, у йўқ эди, чунки стартапларга пул жалб қилиш маданияти бўлмаган.
Иккинчидан, қонунчилик. Бозорда қизиқарли стартап пайдо бўлган ва унга сармоя киритишга тайёр компаниялар бўлса ҳам, буни қилиш муаммоли эди.
Қонунчилик базасида венчур инвестициялар тушунчаси йўқ эди ва бир компания бошқасига инвестиция киритиш жараёнининг ўзи ҳеч қандай тарзда тартибга солинмаган.
Учинчидан, инвестиция муҳити. Инвестиция муҳити яхши эмас эди, шунинг учун хорижий инвесторлар Ўзбекистонга пул тикмаган.
Бу ва бошқа тўсиқлар (секин ва қиммат интернет, валюта чекловлари, давлат томонидан қўллаб-қувватланмаслиги) стартапчиларга маблағ топишни қийинлаштирди, бу эса лойиҳаларнинг секин ўсишига ва тез ўлишига олиб келди.
Нималар ўзгарди?
2017 йил кириб келди. Ўзбекистонда валютани либераллаштириш амалга оширилди, шундан сўнг мамлакат халқаро бизнес хариталарида яна пайдо бўлди.
Хорижий тадбиркорлар, компаниялар ва пуллар мамлакатга кириб келди, чунки сармоя киритиш ва фойда олиш янада қизиқарли жараёнга айланди.
Шу йили давлатнинг позицияси ўзгарди. Агар бундан олдин интернетга таҳдид сифатида қарашган бўлса, энди технология билан шуғулланиш рағбатлантирила бошланди.
Биринчи қадамлардан бири, стартапларни қўллаб-қувватлашга ихтисослашган Mirzo Ulugbek Innovations Center’нинг ташкил этилиши бўлди. Кейинчалик ушбу иш IT Park томонидан давом эттирилди ва кенгайтирилди.
Шу билан бир вақтда хорижий компаниялар билан алоқаларни йўлга қўйиш, Ўзбекистон нуфузини юксалтириш, мамлакатда турмуш даражасини ошириш, IT мутахассисликларини оммалаштириш бўйича кенг кўламли ишлар амалга оширилди.
2018 йилда IT компанияларни молиялаштириш механизмларини тартибга солувчи Президент фармони чиқарилгандан сўнг амалга оширилган қонунчилик базасини яратиш қолган эди.
Шундан сўнг хорижий ва маҳаллий фондлар пайдо бўла бошлади, акселераторлар очилди, биринчи битимлар тузилди, аммо асосий муваффақиятга бир неча йил ўтгач эришилди.
“Венчурли” 2022 йил
Бозор шаклланганига, қонунчилик базаси пайдо бўлганига, инвестиция муҳити яхшиланганига қарамай, Ўзбекистонда ҳали ҳам келишувлар кам эди.
Буни дастлабки йиллар синов ва тестларга сарфлангани билан изоҳлаш мумкин. Стартапларга МВP яратиш учун ва фондларга янги шароитларни ўрганиш учун вақт керак эди.
2022 йилда ушбу икки параллеллик ниҳоят ўзаро кесишиб ўтди. 12 ой ичида институционал инвесторлар 20 дан ортиқ стартапларни молиялаштирди, бу мутлақ рекорд бўлди.
Пул жалб қилган лойиҳалар орасида Jett, ArzonApteka, Sello, Allgood, Multicard, Ox Resto, Sug‘urta Bozor, Yoto, Multibank, Pro Tok мавжуд.
Агар соҳалар нуқтаи назаридан қарасангиз, бизнесни автоматлаштириш бўйича кўплаб тизимларни (ресторанлар, дўконлар), турли бозорларни (таълим, озиқ-овқат) ва финтеч (тўловлар, e-com, фонд бозори) ни кўришингиз мумкин.
Маблағлар одатда дастлабки босқичларда инвестиция қилинади. Пул эвазига улар компаниянинг баҳоси ва сармоя миқдорига қараб 5 фоиздан 25 фоизгача бўлган улушни сўрашади.
Инвестициялар миқдори нисбатан кичик (50 минг доллар ва ундан кўп), аммо бу бозор ҳали ривожланмаганлиги сабабли, пул ҳали ҳам жуда қиммат туради.
Ўзбекистонда инвестиция маданияти эндигина шаклланаётганига қарамай, 2023 йилга келиб мамлакатда 10 та венчур фонди мавжуд эди:
- Semurg Ventures
- Аlterrgate
- Uzcard Ventures
- UzВC
- РB АSIА
- YELLOWROCKETС.ВC
- Сturgeon Cаpital
- Fort Ross Ventures
- Аloqa Ventures
- MOST Ventures
Булар асосан хорижда жойлашган хусусий компаниялар ва давлат ташкилотларининг лойиҳалари.
Стартапларни молиялаштиришдан ташқари, фондлар ҳали ҳам бозорни ривожлантиришда иштирок этмоқда.
Масалан, 2022 йилда IT Park, Алоқабанк ва Аloqaventus корпоратив акселераторни ишга туширдилар.
Умуман олганда, бу IT-тадбиркорликни ривожлантириш дастури, янги хизматлар ва маҳсулотларни синовдан ўтказиш учун платформадир.
Шу ва бошқа ташаббуслар жуда аҳамиятли, чунки венчур фақат экотизим мавжуд бўлганда муваффақиятли бўлиши мумкин.
2022 йилда Ўзбекистон ҳозир бунга ҳар қачонгидан ҳам яқинроқ эканини кўрсатди.
Изоҳ (0)