25 yanvar, 18:31

“Bolalar vafot etgach, dorilardagi ikki xil zaharli moddani aniqlash tartibi yo‘lga qo‘yilgan”. “Dok-1 Maks” sudida advokat jamoatchilikka noma’lum holatni ochiqladi

O‘zbekistonda 68 nafar bolaning o‘limiga sababchi bo‘lgani aytilayotgan “Dok-1 Maks” bo‘yicha bo‘lib o‘tayotgan sudda advokatlardan biri sirop tarkibidagi zaharli moddalarni aniqlash tartibi mamlakatda 2023-yilning 10-avgustidan boshlab yo‘lga qo‘yilganini, unga qadar dorilar tarkibidagi bu zaharli moddalarni aniqlash tartibi nafaqat O‘zbekistonda, butun dunyoda ham yo‘lga qo‘yilmaganini bildirdi. Bu haqda sudda qatnashgan “Daryo” jurnalisti xabar berdi.

Sudlanuvchi S.K.ning advokati Xudoyberganov sudning 23-yanvar kuni davom etgan navbatdagi majlisida sud hay’atiga iltimosnoma kiritib, O‘zbekistonda dorilar tarkibidagi etilenglikol va dietilenglikolni aniqlash tartibi 2023-yilning avgust oyidan yo‘lga qo‘yilganini, ungacha bunday tartib bo‘lmaganini, bunga qadar “Dok-1 Maks” tarkibidagi shu moddalar natijasini ko‘rsatib bo‘lganini, shu bois maslahat uyida holatga e’tibor qaratish lozimligini iltimos qildi.

Sinchkovlik bilan o‘tkazilgan sud tergovi natijasida aniqlandiki, O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonun, qonunosti va maxsus normativ hujjatlarida, shu jumladan Vazirlar Mahkamasining 2016-yil 27-oktyabrdagi qarori bilan tasdiqlangan “Dori vositalarining xavfsizligi to‘g‘risidagi umumiy texnik reglamenti”, davlat Farmakopiyasi va O‘zbekistonda tan olingan Yevropa va Britaniya farmakopiyalarida ham sirop ko‘rinishidagi dori vositalari tarkibidagi etilenglikol va dietilenglikol moddalarning mavjudligini tekshirish talab etilmagan bo‘lgan. 2023-yil avgustdan shunday talab qo‘yildi, — deydi advokat.

Advokatning ma’lumot berishicha, Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti 2022-yilning 5-oktyabr kuni Gambiyada Hindistonning Maiden Pharmaceuticals nomli ishlab chiqaruvchisining 4 ta dorisida, 2022-yilning 2-noyabr kuni Indoneziyada mahalliy “Afi Farma” nomli ishlab chiqaruvchisining 8 ta dorisida va 2023-yilning 11-yanvar kuni O‘zbekistonda Hindistonning Marion Biotech nomli ishlab chiqaruvchining 2 ta dori vositasida etilenglikol va dietilenglikol moddalari me’yoridan ancha yuqori dozalarda aniqlanganini rasmiy saytlari orqali oshkor qilgan.

Shundan so‘ng, 2023-yil fevral oyida JSSTning rasmiy saytida xalqaro farmakopiyaga kiritish uchun “Ichish uchun qo‘llaniladigan suyuq dori vositalar tarkibida dietilenglikol va etilenglikol sinovlari”, deb nomlangan hujjat loyihasi muhokamaga joylashtirilgan. Ushbu hujjat loyihasida yaqin kunlarda bir qancha dori vositalarida mumkin bo‘lmagan miqdorlarda etilenglikol va dietilenglikol aniqlanishi hamda bemorlarning xavfsizligi xatar ostiga qo‘yilganligi qayd etilgan. Hujjat loyihasi bo‘yicha 2023-yil aprel oyigacha sifat nazorati, farmakopiya ko‘rsatgichlari muhokamasi o‘tkazilishi, 2023-yil iyul-avgust oylarida hujjat loyihasi ochiq muhokamaga chiqarilishi, 2023-yil oktyabr oyida esa Farmatsevtik moddalarning spesifikatsiyalari bo‘yicha Ekspert komitetiga taqdim qilinishi belgilangan.
Muhokama hujjatida etilenglikol va dietilenglikolni aniqlashda yuqori aniqlik beruvchi va keng qo‘llaniladigan usul sifatida “Gaz xromotografiya” usuli tavsiya etilgan. “Gaz xromotografiya” uskunalari mavjud bo‘lmagan holatlarda davlat sifat nazorat laboratoriyalarida, alternativ usul sifatida “Yupqa qavatli xromotografiya” usuli bilan birlamchi skrining sinovlarni o‘tkazish metodikalari keltirilgan. Aynan JSST tomonidan “Ichish uchun qo‘llaniladigan suyuq dori vositalar tarkibida dietilenglikol va etilenglikol sinovlari”, deb nomlangan hujjat loyihasi 2023-yil iyul oyida keng omma muhokamasi uchun saytiga joylashtirilgan.
O‘zbekiston Farmakopiya qo‘mitasi tomonidan 2023-yil 10-avgust kuni “Dori vositalarida etilenglikol va dietilenglikollarning chinlik va miqdorini aniqlash”, bo‘yicha ilk bor umumiy farmakopiya maqolasi qabul qilingan ekan. Maqola tarkibida propilenglikol, gliserin, sorbitol, polietilenglikol yordamchi moddalar mavjud bo‘ladigan dori vositalarida etilenglikol va dietilenglikollarning chinlik va miqdorini aniqlash uchun 3 ta usulni “Yupqa qavatli xromotografiya”, “Yuqori suyuqlik xromotografiya”si va “Gaz xromotografiya”sini taklif qilgan. Demak, bu dori vositalarida etilenglikol va dietilenglikollarning chinlik va miqdorini aniqlash amaliyoti va talabi O‘zbekistonda 2023-yil 10-avgust kunidan boshlab rasman amalda ekanligini bildiradi, — deydi advokat.

Advokat sud maslatxonasi ushbu ma’lumotlarga e’tibor qaratishi va hukm chiqarishda shularni inobatga olishi kerakligini so‘radi.

Eslatib o‘tamiz, Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Respublika sud tibbiy ekspertizasi ilmiy-amaliy markazi va uning hududiy filiallari xulosalariga ko‘ra, “Dok-1 Maks” va “Ambronol” (sirop) dori vositalarini isteʼmol qilgan 68 nafar bola o‘limiga mazkur dori vositalari tarkibidagi etilenglikol va dietilenglikol yot moddalaridan zaharlanish sabab bo‘lgan. Doridan zaharlangan bolalarda o‘tkir buyrak yetishmovchiligi, poliorgan yetishmovchiligi kelib chiqqan.

Sudning dastlabki majlislarida so‘z olgan sudlanuvchilarning qayd etilishicha, “Dok-1 Maks” siropi O‘zbekistonga dastlab 2012-yil olib kirilgan. 2021-yil 22-oktabr kuni “Dok-1 Maks” siropini ro‘yxatdan o‘tkazilganlik guvohnomasining muddatini uzaytirish uchun Davlat markaziga ariza topshirilgan. Hujjatlarda siropni ishlab chiqaruvchi Marion Biotech Pvt.Ltd kompaniyasining GMP sertifikati muddati 2021-yil 24-oktabr kuni tugashi ko‘rsatilgan bo‘lgan.

“Dok-1 Maks” sudi majlislarida qatnashib so‘z olgan bir nechta sudlanuvchi va mutaxassis guvohlar “Dok-1 Maks” siropi qayta ro‘yxatdan o‘tkazilayotgan paytda ham xalqaro standart asosida tekshiruvdan o‘tkazilganini, shu sabab sirop tarkibidagi zaharli modda aniqlanmaganini bildirgandi. Ularning aytishicha, nafaqat “Dok-1 Maks” tarkibi, O‘zbekistonga kirib kelayotgan boshqa dorilar tarkibi ham xalqaro standart asosida tekshirilsa, undagi zaharli moddani aniqlab bo‘lmasdi. Qachonki, qo‘shimcha tekshiruv qilinsa, zaharli dorining O‘zbekistonga kirib kelishiga to‘sqinlik qilish mumkin.

O‘zbekistonda yiliga mingdan ortiq dori vositalari davlat ro‘yxatidan o‘tkaziladi. Shu sabab mana bu dorini mana bu tartib bo‘yicha ro‘yxatdan o‘tkazasan, deya xalqaro standart qabul qilingan. Farmakopiyaning xalqaro standartini biznikilar ham (O‘zbekiston ham deyilmoqda — tahririyat izohi) qabul qilishgan. Lekin u yerdagi xatoni oladigan bo‘lsangiz, boshiga, 90-yillarga qaytib farmakopiyani tasdiqlagan, Britaniyada o‘tirgan fan doktorini bu yoqqa olib kelib qo‘yib, nega sen o‘sha paytda bunday xato qilgansan, deyishimiz kerak bo‘ladi, — degandi sudlanuvchilardan biri.

Mavzuga doir